La erosión del tuteo alocutivo femenino noketa en Ortzaize
DOI:
https://doi.org/10.59866/eia.v2025i70.319Palabras clave:
variación lingüística, formas de tratamiento, tuteo, morfología verbal, transmisión de lenguaResumen
Este artículo tiene como objetivo analizar el uso y la erosión del tuteo alocutivo femenino noketa en Ortzaize, Baja Navarra. A partir de una base de datos constituida por 18 hablantes de esta localidad, el análisis del uso del tuteo noketa se articula en torno a dos ejes de estudio. Por un lado, desde una perspectiva morfológica, este trabajo se propone analizar la variación de las formas verbales alocutivas del noketa recogidas en boca de 10 informantes, y específicamente las variantes que atestiguarían su erosión. Por otro lado, desde una perspectiva sociolingüística, trata de dar cuenta de los testimonios del conjunto de informantes —incluida la generación joven— sobre sus prácticas e ideologías relacionadas con el tuteo noketa; así como de exponer su variación en función de la edad. De hecho, los resultados obtenidos indican que, de una generación a otra, i) la influencia ejercida por las variantes sociolingüísticas en el uso del noketa varía, ii) el ámbito de uso se reduce, pero iii) que se manifiesta una valoración progresiva del noketa en los discursos ideológicos.
Descargas
Referencias
Alberdi, Xabier (1993). «Hika tratamenduaren balore sozio-afektiboak», Fontes Linguae Vasconum 64: 425-442. DOI: https://doi.org/10.35462/flv64.5
Alberdi, Xabier (1996). Euskararen tratamenduak: erabilera. Iker bilduma, 9. Bilbo: Euskaltzaindia. (Cf. Rebuschi).
Alberdi, Xabier (2018). «Forms of address in Basque», Pragmatics 28 (3): 303-332. Kontsultagai: [https://doi.org/10.1075/prag.00009.alb]. DOI: https://doi.org/10.1075/prag.00009.alb
Alberdi-Zumaeta, Laura (2019). «Eta hik ze uste dun/k? Azpeitiko gazteak hitanoaren inguruan hizketan: usteak, balioak eta diskurtsoak», Bat Soziolinguistika Aldizkaria 113 (4): 129-154.
Aurrekoetxea, Gotzon (1994). «Hitanoa ahozko hizkuntzan (Euskal Herriko Hizkuntz Atlasaren arabera)», Euskera 39 (3): 995-1007.
Azkue, Xabier (2000). Hitanoa Zumaian. Zumaia: Zumaiako Udala.
Aztiker Soziologia Ikergunea (2021). Amasa-Villabonan hitanoaren egoeraren azterketa. Villabona: Villabonako Udala. (Argitalpen digitala).
Beitia, Iñigo (2017). «Tokanoka Tribua: Eskoriatzako gazteak eta hitanoa: uste, balio eta jarrerak», Bat Soziolinguistika Aldizkaria 103: 139-166.
Bereziartua, Garbiñe eta Muguruza, Beñat (2021): «Basque informal talk increasingly restricted to men: The role of gender in the form of address hika», Journal of Language and Linguistic Studies 17 (1): 360-376. Kontsultagai: [https://doi.org/10.52462/jlls.22]. DOI: https://doi.org/10.52462/jlls.22
Bereziartua, Garbiñe (2024). «“Are you man enough?”. Gender as an increasingly decisive factor in the choice of Basque personal pronouns», Language and Communication 94: 28-40. Kontsultagai: [https://doi.org/10.1016/j.langcom.2023.11.004]. DOI: https://doi.org/10.1016/j.langcom.2023.11.004
Bonaparte, L.-L. (1863). Carte des sept provinces basques montrant la délimitation actuelle de l’euscara et sa division en dialectes, sous-dialectes et variétés. Londres. [Mapa]. Kontsultagai: [https://www.bilketa.eus/ark:/27020/B641026201_MC397?posInSet=8&queryId=e548b839-987d-430e-bde3-ba76be340090]. (2024/12/26 kontsultatua).
Bonaparte, L.-L. (1869). Le verbe basque en tableaux, accompagné de notes grammaticales, selon les huit dialectes de l’Euskara. Londres. Kontsultagai: [https://www.ehu.eus/seg/_media/egile/bonaparte/obra/n0885192_pdf_1_-1dm.pdf]. (2024/12/26 kontsultatua).
Bottineau, Didier eta Roulland, Daniel (2007). «La grammaticalisation de l’adresse en basque: tutoiement et allocutivité», in L. Begioni eta C. Muller (arg.), Problèmes de sémantique et de syntaxe. Hommage à André Rousseau. Collection UL 3. Hauts-de-France: Université Charles-de-Gaulle-Lille 3: 351-372. Kontsultagai: [https://shs.hal.science/halshs-00244666v1/document].
Camino, Iñaki (2004). «Nafarroa Behereko euskara», Fontes Linguae Vasconum 97: 445-486. DOI: https://doi.org/10.35462/flv97.2
Camino, Iñaki (2009). Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi. Donostia: Elkar.
Coyos, Jean-Baptiste (2006). «Pronoms, indices verbaux de personne et prise en compte de l’allocutaire en basque», La Linguistique 2006-1 (vol. 42): 73-96. Kontsultagai: [https://doi.org/10.3917/ling.421.0073]. DOI: https://doi.org/10.3917/ling.421.0073
Elustondo, Uxoa eta Epelde, Irantzu (2023). Xuka eta noka, Ipar eta Hego: emakumeekin solasean. Berdintzen bilduma, 7. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Etxeberria, Begoña (2001). «Privileging masculinity in the social construction of Basque identity», Nations and Nationalism 7 (3): 339-363. DOI: https://doi.org/10.1111/1469-8219.00020
Etxeberria, Begoña (2003). «Language ideologies and practices in (en)gendering the Basque nation», Language in Society 32: 383-413. Kontsultagai: [https://doi.org/10.1017/S0047404503323048]. DOI: https://doi.org/10.1017/S0047404503323048
Euskaltzaindia (1997). Euskal Gramatika: Lehen Urratsak II. Bilbo: Euskaltzaindia. Kontsultagai: [https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_argitalpenak&Itemid=1217&view=katalogoa&lang=en&edukia=fitxa&argitalpena_id=529]. (2024/12/26 kontsultatua).
Euskararen Erakunde Publikoa, Eusko Jaurlaritza eta Nafarroako Gobernua (2023). VII. Inkesta Soziolinguistikoaren emaitzak Ipar Euskal Herrirako. (Argitalpen digitala). Kontsultagai: [https://www.mintzaira.fr/eu/tresnak/berriak/actualite-en-basque/article/vii-inkesta-soziolinguistikoaren-emaitzak-ipar-euskal-herrirako.html]. (2024/12/26 kontsultatua).
Irizar, Pedro (1991). Morfología del verbo guipuzcoano. Donostia: Euskaltzaindia.
Irizar, Pedro (1999). Morfología del verbo auxiliar bajo navarro occidental. Bilbo: EHU/UPV eta Euskaltzaindia.
Jauregi, Oroitz eta Epelde, Irantzu (2013). «Hasperenaren galera Iparraldeko euskaran», in R. Gómez, J. Gorrotxategi, J. Lakarra eta C. Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra. Gasteiz: UPV/EHU: 245-262.
Kasares, Paula (2014). Euskaldun hazi Nafarroan. Euskararen belaunez belauneko jarraipena eta hizkuntza sozializazioa familia euskaldunetan. Jagon bilduma, 16. Bilbo: Euskaltzaindia.
Lafitte, Piarres (1977). «Koska eta entterka Heletan», Euskera 22: 138-139.
Lafon, René (1999) [1947]. «Remarques sur la catégorie de genre grammatical en basque», in J. Haritschelhar Duhalde eta P. Xarritton Zabaltzagarai (arg.), René Lafon (1899-1974). Bilbo: Euskaltzaindia: 261-278. [1947: BH XLIX: 373-394]. Kontsultagai: [https://www.euskaltzaindia.eus/dok/ikerbilduma/32412.pdf]. (2024/12/26 kontsultatua).
Lafon, René (1999) [1959]. «Place de la 2e personne du singulier dans la conjugaison basque», in J. Haritschelhar Duhalde eta P. Xarritton Zabaltzagarai (arg.), René Lafon (1899-1974). Bilbo: Euskaltzaindia: 387-409. [1959: BSL 54 (1): 103-129]. Kontsultagai: [https://www.euskaltzaindia.eus/dok/ikerbilduma/32412.pdf]. (2024/12/26 kontsultatua).
Lakoff, Robin (2004) [1975]. Language and Woman’s Place: Text and Commentaries. USA: Oxford University Press.
Legorburu, Onintza (2018). «Genero-rolek hitanoaren erabileran izan duten eragina: Antzuolako herritarren diskurtso eta praktikak», Bat Soziolinguistika Aldizkaria 109 (4): 111-138.
Milroy, Leslie (1980). Language and Social Networks. Oxford: Basil Blackwell.
Morgan, David L., Eliot, Susan, Lowe, Robert A. eta Gorman, Paul (2016). «Dyadic interviews as a tool for qualitative evaluation», American Journal of Evaluation 37 (1): 109-117. Kontsultagai: [https://doi.org/10.1177/1098214015611244]. DOI: https://doi.org/10.1177/1098214015611244
Muguruza, Beñat eta Bereziartua, Garbiñe (2020). «Transmisioaren eragina hitanoaren osasunean: Azpeitiko hiru belaunaldiren azterketa», in I. Camino, X. Artiagoitia, I. Epelde eta K. Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre. Bilbo: EHU/UPV: 545-564.
Muguruza, Beñat eta Etxeberria, Juan (2020). «‘Ez da mattetzen erakutsi’: Azpeitia, hitanoa eta generoen arteko arrakala», Uztaro 115: 17-143. Kontsultagai: [https://doi.org/10.26876/uztaro.115.2020.6]. DOI: https://doi.org/10.26876/uztaro.115.2020.6
Oihartzabal, Beñat (1993). «Verb Agreement with Nonarguments: On Allocutive Agreement», in J. I. Hualde eta J. Ortiz de Urbina (arg.), Generative Studies in Basque Grammar. Amsterdam: John Benjamins: 89-114. DOI: https://doi.org/10.1075/cilt.105.04oyh
Oñederra, M. Lourdes, Jauregi, Oroitz eta Epelde, Irantzu (2014). «Hiztunaren fonema inbentarioa eta elebitasun goiztiarra: euskara gehi frantsesa vs euskara gehi gaztelania», Lapurdum 18: 75-95. Kontsultagai: [https://doi.org/10.4000/lapurdum.2504]. DOI: https://doi.org/10.4000/lapurdum.2504
Ozaita, Josu (2014). «Hurbilpen bat Tolosaldeko gazteek hitanoari buruz duten pertzepzio, diskurtso eta praktikara», Bat Soziolinguistika Aldizkaria 91: 83-103.
Rebuschi, Georges (1981). «Autour des formes allocutives du basque», Euskalarien nazioarteko jardunaldiak. Iker bilduma, 1. Bilbo: Euskaltzaindia: 307-322.
Rebuschi, Georges (1984). Structure de l’énoncé en Basque. Paris: Société d’Etudes Linguistiques et Anthropologiques de France.
Romaine, Suzanne (2008). «Variation in Language and Gender», in The Handbook of Language and Gender. Oxford: Blackwell Publishers: 98-118. Kontsultagai: [https://doi.org/10.1002/9780470756942.ch4]. DOI: https://doi.org/10.1002/9780470756942.ch4
Schreier, Margrit (2014). «Qualitative content analysis», in U. Flick (arg.), The SAGE Handbook of Qualitative Data Analysis. Londres: SAGE Publications: 170-183. DOI: https://doi.org/10.4135/9781446282243.n12
Trudgill, Peter (1972). «Sex, covert prestige and linguistic change in the urban British English of Norwich», Language in Society, Volume 1, Issue 2. Cambridge: Cambridge University Press: 179-195. Kontsultagai: [https://doi.org/10.1017/S0047404500000488]. DOI: https://doi.org/10.1017/S0047404500000488
Urreizti, Oier (2023). Aldude-Urepeleko mintzoa. Bordele Montaigne Unibertsitatea (Master Amaierako Lana). (Argitalpen digitala). Kontsultagai: [https://www.euskaltzaindia.eus/dok/plazaberri/Oier_Urreizti_Aldude_Urepeleko_Mintzoa.pdf].
Zuazo, Koldo (1998). «Euskalkiak gaur», Fontes Linguae Vasconum 78: 191-233. DOI: https://doi.org/10.35462/flv78.1
Zuazo, Koldo (2021). Baigorri eta Ortzaize ibarretako euskara. Bilbo: EHU/UPV.
Descargas
Publicado
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2025 Ana Jaunarena Mendiondo
Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial 4.0.
