Datu berriak Araba-Nafarroetako euskararen historiarako: Eulateko dotrina (XVIII-XIX. m.)

Ekaitz Santazilia

doi:10.59866/eia.v1i68.256

Egileak

Ekaitz Santazilia Nafarroako Unibertsitate Publikoa (NUP) https://orcid.org/0000-0003-1158-821X

DOI:

https://doi.org/10.59866/eia.v1i68.256

Gako-hitzak:

Eulate (Ameskoagoiena), euskal testuak, XVIII-XIX. mendeak, Arabako euskara, Nafarroa mendebaldeko euskara

Laburpena

Lan honetan berriki agertu den XVIII-XIX. mendeko Ameskoagoieneko euskal testu bat dut hizpide. Hango mintzo galduaren testigantza bakana dugu hau. Dokumentua deskribatu, eta noizkoa eta norena den argitu dut, baita testuaren transkripzioa eta edizioa egin ere.
Hizkuntza-azterketa egiteko, inguruko hizkeretako testu-corpus historikoa hartu dut erkagai. Ondorioztatu dut Eulaten euskara bizirik zegoela orduan, eta hizkera linguistikoki mendebaldera eta mugakide duen Arabara begira egon dela.

Deskargak

Oraindik ez dago deskargen inguruko informaziorik.

Erreferentziak

Agud, Manuel, Mitxelena, Koldo (arg.) (1958). N. Landuchio. Dictionarium linguae cantabricae (1562). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.

Akesolo, Lino (1982). «Amaseigarren mendeko euskerazko “miserere” bat», Karmel 166 (1982): 37-47.

Aldai, Gontzal (2012). «Sobre el origen de Martín Portal, autor de la poesía premiada en Pamplona en 1610», FLV 114 (2012): 93-117.

Aldai, Gontzal (2014). «Hacia una periodización de la fragmentación del euskera occidental», FLV 118 (2014): 221-245.

Altuna, Fidel (1995). «Acto Contriciocoa Eriotzaco orduracò: Garcia de Albeniz araiarraren araberazko eskuizkribua (1778)», ASJU 29(1) (1995): 83-132.

Apalauza, Amaia (2010). Nafarroako ipar-mendebaleko hizkeren egitura geolinguistikoa [doktorego-tesia]. Gasteiz: UPV/EHU.

Arana, Aitor (2007). Ameskoako euskara. Hiztegia. Donostia: Hiria.

Belasko, Mikel, Garate, Arantza, Gartziade Albizu, Balbino (2010). «Toponimia menor de San Martín de Amescoa», in B. Gartzia de Albizu (koord.), Conociendo el pasado amescoano (II). Iruñea: Lamiñarra: 281-322.

Belasko, Mikel, Gartzia de Albizu, Balbino (2005). Hablar en amescoano: lingüística histórica en Tierra Estella. Iruñea: Nafarroako Gobernua eta Ameskoako Mendi-Mugen Batzarra.

Bilbao, Gidor, Gómez, Ricardo, Lakarra, Joseba Andoni, Manterola, Julen, Mounole, Céline, Urgell, Blanca (2020). Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa (2 liburuki). Bilbo: UPV/EHU.

Bonaparte, Louis-Lucien (1863). Carte des sept provinces basques, montrant la délimitation actuelle de l’euscara... Londres: Stanford’s Geographical Establishment.

Broca, Paul (1875). Sur l’origine et la répartition de la langue basque. Basques français et basques espagnols. Paris: Ernest Leroux.

Camino, Iñaki (1999). «Goñerriko hizkera (I)», ASJU 33(1) (1999): 5-78.

Camino, Iñaki (2000). «Goñerriko hizkera (II)», ASJU 34(1) (2000); 137-196.

Camino, Iñaki (2003). Hego-nafarrera. Iruñea: Nafarroako Gobernua.

Camino, Iñaki (2004). «Estellerriko euskara Arabako eta Nafarroa Garaiko hizkeren bidegurutzean», Euskera 49(2) (2004): 1137-1148.

Camino, Iñaki (2008). «Dialektologiaren alderdi kronologikoaz», FLV 108 (2008): 209-247.

Camino, Iñaki (2009). Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi. Donostia: Elkar.

Clare, Lucien (1974). «Una poesía vasca compuesta con ocasión del nacimiento del príncipe Felipe Próspero (1657) y publicada por la Universidad de Salamanca en 1658», FLV 18 (1974): 397-449.

Eraña, Ane (2020). Arabako euskararen dialektalizaziorantz: aditz morfologia aztergai [master-amaierako lana]. Gasteiz: UPV/EHU.

Eratsun, Jose (1881). Doctrina cristavaren catecismoa… Iruñea: Bescansa.

Erdozia, Jose Luis (2001). Sakana erdialdeko euskara [doktorego-tesia]. Gasteiz: UPV/EHU.

Erdozia, Jose Luis (2008). «Burundako hizkera, Arabako ekialdekoaren hondar euskalkia», in X. Artiagoitia eta J. A. Lakarra (arg.), Gramatika jaietan. Patxi Goenagaren omenez (ASJUren gehigarriak 51). Bilbo: UPV/EHU: 225-236.

Gartzia de Albizu, Balbino (1994). «La sufijación “-dana” y “-dirana” en la toponimia de Amescoa», FLV 65 (1994): 139-160.

Gartzia de Albizu, Balbino (2004). «El catecismo de Artaza (nueva evidencia del euskera en Améscoa)», FLV 97 (2004): 555-580.

Gartzia de Albizu, Balbino (2008). «Toponimia y lenguaje de Amescoa Alta», in Euskaltzaindia (arg.), III. onomastika jardunaldien agiriak. Lizarra, 1990ko iraila. Bilbo: Euskaltzaindia: 135-164.

Gartzia de Albizu, Balbino (koord.) (2022). Conociendo el pasado Amescoano. Iruñea: Lamiñarra.

Goikoetxea, Ion (1982). Juan Bautista Gámiz Ruiz de Oteo. Poeta bilingüe alavés del siglo XVIII. Gasteiz: Arabako Foru Aldundia.

Ibisate, Angel (2001). «“El euskera en Álava a fines del siglo XVIII”. Un artículo de Don José Migel de Barandiaran de 1926. Anotaciones actuales sobre el documento publicado», Euskera 46(2) (2001): 783-803.

Irizar, Pedro (1991). Morfología del verbo auxiliar guipuzcoano (Tomo 1: Subdialecto septentrional). Bilbo: Euskaltzaindia.

Iturbide, Javier (2015). Los libros de un Reino. Historia de la edición en Navarra (1490-1841). Iruñea: Nafarroako Gobernua.

Kerejeta, Mª Jose (1991). «Notas sobre las poesías premiadas en Pamplona en 1609 y 1610», in J. A. Lakarra eta I. Ruiz Arzalluz (arg.), Memoriae L. Mitxelena Magistri Sacrum. Pars Prior. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia: 161-183.

Knörr, Henrike (1974). «Gamiz-en hizkeraz zertxobait», Euskera 19 (1974): 218-230.

Knörr, Henrike (1998). «Euskal-erdal eguberri kanta (1695)», in H. Knörr eta K. Zuazo (arg.), Arabako euskararen lekukoak. Ikerketak eta testuak. Gasteiz: Eusko Legebiltzarra: 503-510.

Lakarra, Joseba Andoni (1985). «Larramendiren hiztegigintzaren inguruan», ASJU 19(1) (1985): 9-50.

Lakarra, Joseba Andoni (1986). «Bizkaiera zaharra euskalkien artean», ASJU 20(3) (1986): 639-682.

Lakarra, Joseba Andoni (1987). «Oikiako dotrina (1759)», ASJU 21(2) (1987): 515-564.

Lakarra, Joseba Andoni (1996). Refranes y sentencias. Ikerketak eta edizioa. Bilbo: Euskaltzaindia.

Lakarra, Joseba Andoni, Manterola, Julen, Segurola, Iñaki (2019). Euskal hiztegi historikoetimologikoa (EHHE-200). Bilbo: Euskaltzaindia.

Lapuente, Luziano (1975). «Toponimia amescoana», FLV 21 (1975): 393-410.

Leturiaga, Olatz (2022). Juan Irazusta. Pertsona, garaia eta idazlana. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.

Lopez de Gereñu, Gerardo (1983). «Toponimia de Contrasta», in Euskaltzaindia (arg.), Piarres Lafitte-ri omenaldia (Iker - 2). Bilbo: Euskaltzaindia: 414-423.

Madariaga, Juan (2014). Sociedad y lengua vasca en los siglos XVII y XVIII. Bilbo: Euskaltzaindia.

Maiora, Fernando (2011). Reino de Navarra. Euskera. Injurias, coplas, frases. Egilearen edizioa.

Maiora, Fernando (2018). Reino de Navarra. Euskera, lengua inteligible. Causas del retroceso. Injurias, coplas… Egilearen edizioa.

Maiora, Fernando (2021). Navarra. Reino del euskera. Persecución histórica, genocidio lingüístico. Egilearen edizioa.

Mitxelena, Koldo, Sarasola, Ibon (1987-2005 / 2023). Orotariko euskal hiztegia (11. argitaraldia). Bilbo: Euskaltzaindia. https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&task=bilaketa

Mounole, Céline (2007). «Perifrasi zaharra mendebalde eta erdialdeko euskara zaharrean: azterketa kuantifikatiboa eta proposamen berria», ASJU 41(1) (2007): 67-138.

Mounole, Céline (2014 [2018]). Le verbe basque ancien : Étude philologique et diachronique (= ASJU 48). Bilbo: UPV/EHU.

Mounole, Céline (2015). «Datibo komunztaduraz eta laguntzaile hirupertsonalen diakroniaz», in B. Fernandez eta P. Salaburu (arg.), Ibon Sarasola, Gorazarre. Homenatge, Homenaje. Bilbo: UPV/EHU: 473-490.

Mounole, Céline (2020). «Lazarraga Eskuizkribuaren gramatika», in G. Bilbao, R. Gómez, J. A. Lakarra, J. Manterola, C. Mounole eta B. Urgell, Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa. I. Sarrera, gramatika, hiztegia eta adizkitegia. Bilbo: UPV/EHU: 67-238.

Mounole, Céline , Gómez-López, Ricardo (2018). «Euskara zahar eta klasikoa», in J. Gorrotxategi, I. Igartua eta J. A. Lakarra (arg.), Euskararen historia. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza: 469-542.

Mounole, Céline, Lakarra, Joseba Andoni (2018). «Euskara arkaikoa», in J. Gorrotxategi, I. Igartua eta J. A. Lakarra (arg.), Euskararen historia. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza: 345-468.

OEH = Mitxelena eta Sarasola (1987-2005 / 2023).

Oihartzabal. Beñat (1992). «Euskararen mugez egin lehen mapak (1806-1807)», in Euskaltzaindia (arg.), Luis Villasanteri omenaldia (Iker - 6). Bilbo: Euskaltzaindia: 349-366.

Ondarra, Frantzisko (1993). «Goñerrin aurkitutako testuak (X)», ASJU 27(3) (1993): 903-948.

Ondartza, Iker (2022a). Araberaren aditz morfologian sakontzen [master amaierako lana]. Gasteiz: UPV/EHU.

Ondartza, Iker (2022b). «Zenbait ezaugarri araberaren definiziorako», ASJU 56(1) (2022): 121-148. https://doi.org/10.1387/asju.23151

Reguero, Urtzi (2018). «NOR-NORI-NORK saileko perifrasietako aditz laguntzaileak goi-nafarreraz: azterketa eta proposamen berria», in J. A. Lakarra eta B. Urgell (arg.), Studia philologica et diachronica in honorem Joakin Gorrotxategi. Vasconica et Aquitanica (= ASJU 52(1-2)). Bilbo: UPV/EHU: 683-695. https://doi.org/10.1387/asju.20224

Reguero, Urtzi (2019). Filologiatik dialektologiara Nafarroako euskarazko testuetan barrena (1416-1750) (ASJUren gehigarriak 71). Bilbo: UPV/EHU.

Resines, Luis (1981). «Lectura crítica de los catecismos de Astete y Ripalda. I. Parte: Lectura crítica del catecismo de Astete», Estudio Agustiniano: Revista del Estudio Teológico Agustiniano de Valladolid 16(1) (1981): 73-131. https://doi.org/10.53111/estagus.v16i1.731

Salaberri, Patxi (1998). «Arabako mugako nafar hizkeren inguruan», in I. Camino (arg.), Nafarroako hizkerak: Nafarroako euskal dialektologiako jardunaldietako agiriak, Iruñea, 1997ko azaroa (24-28). Bilbo: UEU: 49-87.

Salaberri, Patxi (2004). «Artatzako euskal testua. Transkripzioa eta hizkuntza azterketa», FLV 97 (2004): 537-554.

Salaberri, Patxi (2015). «Nola erabili onomastikaren ekarpenak dialektologia ikerketetan», Lapurdum ale berezia 3 (2015): 237-271. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2675

Salaberri, Patxi , Urritzola, Ricardo (2008). «Hiriberri Arakilgo predikuak I. Transkripzioa eta azterketa», FLV 108 (2008): 263-290.

Santazilia, Ekaitz (2017). «Orye, lagunac. Euskara nafarraren aztarnak XVI. mendeko hiru sorginkeria auzibidetan», RIEV 62(2) (2017): 375-406.

Santazilia, Ekaitz (2019). «Ala ffede, bada! Euskal testu berri gehiago Nafarroako XVI. mendeko justizia-auzibideetan», Uztaro 108 (2019): 29-51. https://doi.org/10.26876/uztaro.108.2019.2

Santazilia, Ekaitz (2022a). «Irigarai familiaren funtsa Nafarroako Errege Artxibo Nagusian: katalogoa (I. dokumentu argitaratuak)», FLV 133 (2022): 229-257. https://doi.org/10.35462/flv133.9

Santazilia, Ekaitz (2022b). «Irigarai familiaren funtsa Nafarroako Errege Artxibo Nagusian: katalogoa (II. dokumentu argitaragabeak)», FLV 134 (2022): 471-490. https://doi.org/10.35462/flv134.7

Satrustegi, Jose Maria (1981). «Nueva contribución al fondo de textos antiguos vascos», ASJU 15 (1981): 75-104.

Satrustegi, Jose Maria (1991). «El euskera en Tierra Estella: evolución histórica», Euskera 36 (1991): 93-124.

Segurola, Koro (2013). «Oikiako dotrinak. F. Antonio Agirre Gabiria (Marin 1728 - Oikia 1805)», Lapurdum 17 (2013): 223-253. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2466

Ulibarri, Koldo (2010). «Viva Jesus dotrina: edizioa eta azterketa», ASJU 44(2) (2010): 41-154.

Ulibarri, Koldo (2011). «1619. urtean Sevillan argitaraturiko bertsoak: Cancion en lengua vascongada o vizcayna que contiene la sustancia deste sermon», ASJU 45(1) (2011): 361-385.

Ulibarri, Koldo (2015). Dotrinazko Sermoitegia: galduriko hizkerak eta dialektologia historikoa [doktorego-tesia]. Gasteiz: UPV/EHU.

Urgell, Blanca (2001). Gueroco Guero. Edizio kritikoa. Bilbo: Euskaltzaindia.

Urgell, Blanca (2006). «Para la historia del sustantivo verbal en vasco», in J. A. Lakarra eta J. I. Hualde (arg.), Studies in Basque and historical linguistics in memory of R. L. Trask (= ASJU 40(1-2)). Donostia eta Bilbo: Gipuzkoako Foru Aldundia eta UPV/EHU: 921-948.

Urgell, Blanca (2018). «Lehen euskara modernoa», in J. Gorrotxategi, I. Igartua eta J. A. Lakarra (arg.), Euskararen historia. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza: 543-657.

Urgell, Blanca (2020). «Arabako euskara zer da? Gogoetak euskalkien mugez eta haien sailkapenaz», in I. Camino, X. Artiagoitia, I. Epelde eta K. Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre. Bilbo: UPV/EHU: 701-735.

Uribe-Etxebarria, Oxel (2020). «Debagoieneko euskararen iraganaz gehiago», in I. Camino, X. Artiagoitia, I. Epelde eta K. Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre. Bilbo: UPV/EHU: 737-753.

Urkixo, Julio (1910). «Cartas escritas por el Príncipe L.-L. Bonaparte á alguno de sus colaboradores (continuación)», RIEV 4(2) (1910): 233-297.

Urrestarazu, Iñigo (2021). Gogoetak Euskara Batu Zaharraren hausturaz [master-amaierako lana]. Gasteiz: UPV/EHU.

Urrestarazu, Iñigo (2022). «Auzibidea Burundakoa da, eta euskara?», in D. Krajewska, S. Monforte eta E. Zuloaga (arg.), Aziti Bihia. Euskal filologia eta hizkuntzalaritzaren adarrak. Leioa: UPV/EHU: 203-227.

Villasante, Luis (1956). «Una lista de pueblos vascongados de Vizcaya, Guipúzcoa y Navarra, de principios del siglo XIX», BRSBAP 12(4) (1956): 433-446.

Wolfram, Walt (2004). «Language death and dying», in J. K. Chambers, P. Trudgill eta N. Schilling-Estes (arg.), The handbook of language variation and change. Malden eta Oxford: Blackwell: 764-787. https://doi.org/10.1002/9780470756591.ch29

Zuazo, Koldo (1998). «Arabako euskara», in H. Knörr eta K. Zuazo (arg.), Arabako euskararen lekukoak. Ikerketak eta testuak. Gasteiz: Eusko Legebiltzarra: 125-190.

Zuazo, Koldo (2010a). El euskera y sus dialectos. Origen, evolución y propuestas de futuro. Irun: Alberdania.

Zuazo, Koldo (2010b). Sakanako euskara. Burundako hizkera. Iruñea eta Bilbo: Nafarroako Gobernua eta Euskaltzaindia.

Zuazo, Koldo (2012). Arabako euskara. Donostia: Elkar.

Zuazo, Koldo (2014). Euskalkiak. Donostia: Elkar.

Zuazo, Koldo (2019). Standard Basque and its dialects. Londres: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429429729

Zuloaga, Eneko (2013). «Oharrak Nerbioi ibarreko euskara zaharraz eta “Viva Jesús” testuaren jatorriaz», in R. Gómez, J. Gorrochategui, J. A. Lakarra eta C. Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. biltzarra. Gasteiz: UPV/EHU: 593-610.

Zuloaga, Eneko (2017). «Beheko bokalaren asimilazioaren historiarako: mendebaleko lekukotasunak», FLV 123 (2017): 67-199.

Zuloaga, Eneko (2020). Mendebaleko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz [doktorego-tesia]. Gasteiz: UPV/EHU.

Zuloaga, Eneko (2022). Mendebaleko euskara zaharra: ezaugarriak, kronologia eta geografia (Iker - 47). Bilbo: Euskaltzaindia eta UPV/EHU.